West-Afrikaanse tie dye en holland wax prints

Stoffen met Holland wax prints zijn heel populair. Deze kleurrijke prints bestaan uit abstracte geometrie en figuratieve afbeeldingen.

Nederlanders pasten hun klassieke batik waxprints aan toen zij West-Afrika koloniseerden. Holland of Dutch wax is nu nog populair.

Adire of Tie-dye wordt traditioneel gemaakt in het zuidwesten van Nigeria door Yoruba vrouwen. Zij gebruiken verschillende technieken.

Batik stoffen en West-Afrikaanse waxprints

De kunst van het produceren van batik stof is al duizenden jaren oud. Batik prints zouden al gebruikt zijn voor de wikkels van Egyptische mummies. Het verhaal gaat, dat batik halverwege de negentiende eeuw naar West-Afrika is gebracht door de Belanda Hitam oftewel de zogeheten ‘zwarte hollanders’. Dit waren gerekruteerde West-Afrikanen in ons voormalige Nederlands-Indische leger. Na hun diensttijd in Indonesië zouden zij fijne Javaanse batik kleding hebben gedragen en dit maakte indruk op hun familie en vrienden. Dit verhaal klinkt mooi, maar de werkelijkheid is keihard. Veel van de Belanda Hitam keerden nooit terug naar hun West-Afrikaanse cultuur (velen trouwden met Javaanse vrouwen) en vaak zonder geld. Zij kregen pas na hun dienst betaald, zodat het tussentijds kopen van batik stof nagenoeg onmogelijk was.  

" ... patronen met abstracte vormen en figuren als vorm van expressie en communicatie."

De werkelijke periode, dat batik zijn intrede deed in de West-Afrikaanse landen is daarmee dus niet verklaard. Het lijkt aannemelijk, dat batik al veel eerder West-Afrika heeft bereikt en wel vanuit India. En dan niet via de zee, maar over land langs de oude trans-Sahara routes. Afrikaanse stammen als de Yoruba in Nigeria hebben het bedrukken van stof overgenomen in hun bekende Adire of Tie-dye stoffen. Toen de Nederlanders en Engelsen vanaf de zeventiende eeuw West-Afrika aandeden probeerden zij hun typische batik wax prints (holland wax prints) niet-wax prints (voorbedrukte Afrikaanse stoffen) aan de lokale bevolking te slijten. In de loop der tijd pasten de Hollanders hun designs aan de wensen van de West-Afrikanen aan en ontstond een traditie van West-Afrikaanse stoffen, die tot op heden voortduurt.

Batik, in zijn originele handgemaakte vorm, en in de daarvan afgeleide afdrukken met een wals (in West-Afrika heet dit echte ‘Holland waxprint’) zijn alom tegenwoordig in de West-Afrikaanse landen en zeer geliefd in het West-Afrika van vandaag. De Dutch waxprints variëren van abstracte geometrie, figuratieve afbeeldingen en alles daartussen. Voor veel Afrikaanse mannen en vrouwen zijn deze patronen een vorm van expressie en communicatie. De stoffen zeggen iets over hun huwelijkse status en stemming of zelfs over hun politieke en religieuze overtuigingen. Tot in de jaren 1960 werden de meeste wax prints nog steeds geproduceerd in Europa, maar in het post-koloniale tijdperk is dat allemaal veranderd. Ghana beschikt over drie van de mooiste waxprint fabrieken in Afrika: Woodin, GTP (zuster van Vlisco Nederland), en ATL (zuster van ABC textiel in Manchester).

Nigeriaanse Adire of Tie-dye stoffen

De Afrikaanse stof Adire (in Yoruba) wordt ook vaak tie & dye genoemd. Tie dye stof is een textielbewerking met  indigo geverfd doek. Tie en dye wordt traditioneel gemaakt in het zuidwesten van Nigeria door de vrouwen van de Yoruba stam. Zij gebruiken hiervoor verschillende technieken. Zoals de vertaling van de naam al doet vermoeden bestonden de designs oorspronkelijk uit geknoopte doeken van katoen, die lokaal werden gesponnen en geweven. (deze stoffen worden nog steeds zo geproduceerd in Mali)

In begin van de 20ste eeuw kregen de West-Afrikanen toegang tot grote hoeveelheden geïmporteerd materiaal via de Europese textielindustrie en kooplieden uit Abeokuta en andere Yoruba steden. Dit  veroorzaakte een hausse in de artistieke inspanningen van de Yoruba vrouwen, waarna het produceren van tie dye set een belangrijke lokale ambacht werd in Abeokuta en Ibadan en het kopers uit heel West-Afrika aantrok.

De basisvorm van tie en dye doek zijn twee stukken shirting materiaal, die aan elkaar worden genaaid tot een wrapper doek, tie dye set of tie dye shirt. Er zijn in de loop der tijd betere verftechnieken ontwikkeld, zoals de 'Adire eleko’ (hiermee worden met een cassave zetmeelpasta handgeschilderde ontwerpen op het doek aangebracht voorafgaande aan het verven) Dit biedt veel meer artistieke mogelijkheden.

" ... online goedkoop West-Afrikaanse waxprints kopen. Onze artikelen zijn handgemaakt."